مولتیپل میلوما؛ همه‌چیز درباره این سرطان خون نادر
مولتیپل میلوما نوعی سرطان خون نادر است که در نوعی از سلول‌های سفید خون به‌نام سلول پلاسمایی ایجاد می‌شود. سلول‌های پلاسمایی سالم یا همان سلول‌های بی (B) با تولید آنتی‌بادی (ایمونوگلوبولین) و حمله به عوامل بیگانه با عفونت مبارزه می‌کنند. به‌سبب بیماری مولتیپل میلوما، سلول‌های پلاسمایی سرطانی در مغز استخوان جمع می‌شوند و سلول‌های خونی سالم را از بین می‌برند. سلول‌های سرطانی به‌جای تولید آنتی‌بادی‌های مفید، پروتئین‌های غیرطبیعی تولید می‌کنند که ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. می‌دانید مولتیپل میلوما چقدر خطرناک است و چطور درمان می‌شود؟ برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این بیماری، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
علت مولتیپل میلوما
علت ایجاد میلوما مشخص نیست. پزشکان می‌دانند که میلوما با یک سلول پلاسمایی غیرطبیعی در مغز استخوان شروع می‌شود. این سلول غیرطبیعی به‌سرعت تکثیر می‌شود و از آنجایی که بلوغ و مرگ سلول‌های سرطانی مثل سلول‌های سالم نیست، درنهایت تولید سلول‌های سالم را مختل می‌کند. سلول‌های میلوما در مغز استخوان، سلول‌های خونی سالم را تخریب می‌کنند که موجب خستگی و ناتوانی در مبارزه با عفونت می‌شود.
سلول‌های میلوما سعی می‌کنند مثل سلول‌های سالم به تولید آنتی‌بادی ادامه دهند، اما این سلول‌ها آنتی‌بادی غیرطبیعی تولید می‌کنند و بدن نمی‌تواند از آن استفاده کند. آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی در بدن جمع می‌شوند و ممکن است زمینه‌ساز مشکلاتی مثل آسیب به کلیه شوند. همچنین سلول‌های سرطانی ممکن است به استخوان آسیب بزنند و خطر تجزیه استخوان را بیشتر کنند.
مولیتپل میلوما همیشه با بیماری مرتبطی به‌نام گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص (MGUS) شروع می‌شود. این بیماری هم مثل میلوما با حضور پروتئین ام (M) مشخص می‌شود که توسط سلول‌های پلاسمایی غیرطبیعی ایجاد می‌شود. بااین‌حال، میزان پروتئین M در این بیماری کمتر است و به بدن آسیب نمی‌زند.
چه افرادی بیشتر در معرض این بیماری‌اند؟
بعضی عوامل ممکن است احتمال بروز مولتیپل میلوما را افزایش دهند، از جمله:
- افزایش سن؛ سن بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری حدود ۶۰ سال یا بیشتر است.
- جنسیت؛ جنس مذکر بیشتر دچار این بیماری می‌شود.
- نژاد؛ سیاه‌پوستان بیشتر دچار این بیماری می‌شوند.
- سابقه خانوادگی ابتلا به مولتیپل میلوما؛
- اضافه وزن و چاقی؛
- بیماری‌های التهابی؛ مثل دیابت نوع ۲، بیماری قلبی و آرتریت روماتوئید.
- تماس با پرتو؛
- تماس با مواد شیمیایی؛ مانند مواد استفاده‌شده برای تولید لاستیک، نجاری، آتش‌نشانی و علف‌کش‌ها.
- سابقه شخصی ابتلا به گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص.
علائم مولتیپل میلوما
در اوایل بیماری ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. بااین‌حال، علائم مولتیپل میلوما متنوع‌اند از جمله:
- درد استخوان (به‌خصوص در ستون فقرات و قفسه سینه)؛
- حالت تهوع؛
- یبوست؛
- ازدست‌دادن اشتها؛
- مه ذهنی یا گیجی؛
- خستگی؛
- عفونت‌های مکرر؛
- کاهش وزن؛
- ضعف یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها؛
- تشنگی زیاد.
اگر هرکدام از این علائم را دارید یا نگرانید، به پزشک مراجعه کنید.
عوارض مولتیپل میلوما
بیماری مولتیپل میلوما عوارض مختلفی دارد، از جمله:
- عفونت مکرر؛
- مشکلات استخوان مانند درد و نازک‌شدن یا شکستگی استخوان؛
- کاهش کارایی کلیه و ایجاد مشکلاتی مثل نارسایی کلیه؛
- کاهش تعداد سلول‌های قرمز خون (کم‌خونی)؛
- خستگی و رنگ‌پریدگی و مشکلات قلبی؛
- کاهش پلاکت خون و بروز مشکلات لخته‌شدن خون.
تشخیص مولتیپل میلوما
گاهی مولتیپل میلوما تصادفی با انجام آزمایش خون برای بیماری‌های دیگر تشخیص داده می‌شود. همچنین ممکن است با شک‌کردن پزشک به این بیماری تشخیص داده شود.
روش‌های مختلفی برای تشخیص مولتیپل میلوما وجود دارد، از جمله:
- آزمایش خون: در این آزمایش حضور پروتئین M و پروتئین غیرطبیعی دیگری به‌نام بتا۲میکروگلوبولین تشخیص داده می‌شود. همچنین در آزمایش خون عملکرد کلیه، تعداد سلول‌های خونی، میزان کلسیم و اوریک اسید مشخص می‌شود. افزایش کلسیم خون یا کاهش سلول‌های قرمز هم ممکن است از نشانه‌های مولتیپل میلوما باشد.
- آزمایش ادرار: در این آزمایش حضور پروتئین M یا پروتئین بِنس‌جونز مشخص می‌شود.
- آزمایش مغز استخوان: این نمونه با واردکردن سوزنی بزرگ به درون استخوان گرفته می‌شود.
- تصویربرداری: در این آزمایش مشکلات استخوانی مربوط به مولتیپل میلوما تشخیص داده می‌شود. انواع تصویربرداری شامل پرتوی ایکس، ام.آر.آی (MRI)، سی.تی (CT) و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) می‌شود.
تعیین مرحله بیماری
اگر آزمایش وجود مولتیپل میلوما را را تأیید کند، پزشک با توجه به نتایج، مرحله بیماری را مشخص می‌کند. در مرحله یک بیماری خفیف‌تر است و در مرحله سه بیشترین شدت را دارد. این دسته‌بندی میزان پیشرفت بیماری و گزینه‌های درمانی را مشخص می‌کند.
روش‌های درمان مولتیپل میلوما
درمان تا حدی سبب رهایی از درد، مهار عوارض بیماری، پایداری شرایط و آهسته‌کردن روند پیشرفت مولتیپل میلوما می‌شود. البته درمان مولتیپل میلوما لزوما فوری نیست. اگر این بیماری رشد آهسته‌ای داشته باشد و علائمی ایجاد نکند، مولتیپل میلومای نهفته نامیده می‌شود و درمان فوری ضروری نخواهد بود. در این حالت، ممکن است پزشک به‌جای درمان فوری، بررسی بیماری را پیشنهاد کند.
مولتیپل میلومایی که آهسته پیش می‌رود و در مراحل ابتدایی است هم به درمان سریع نیاز ندارد. اما پزشک برای بررسی میزان پیشرفت بیماری فرد را تحت‌نظر خواهد داشت. اگر نشانه‌هایی از پیشرفت علائم دیده شود، ممکن است پزشک درمان را شروع کند.
گزینه‌های درمانی مختلفی برای این بیماری وجود دارد که در ادامه آنها را بررسی کرده‌ایم.
۱. درمان هدفمند
درمان‌های دارویی هدفمند بر نقاط ضعف فرد مبتلا به سرطان تمرکز دارند. درمان دارویی هدفمند با مهار این ناهنجاری‌ها می‌تواند سلول‌های سرطانی را بکشد. ممکن است داروهایی مثل ایزا توکسیمب و دراتومومب تجویز شوند.
۲. ایمونوتراپی
در ایمونوتراپی از سلول‌های ایمنی فرد بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. سلول‌های سرطانی پروتئینی تولید می‌کنند که از سلول‌های ایمنی محفوظ می‌ماند. به همین دلیل سیستم ایمنی نمی‌تواند با سرطان مقاله کند. ایمونوتراپی در این فرایند اختلال ایجاد می‌کند. در این روش از سلول‌هایی به‌نام کارتی سِل (CAR T Cell) استفاده می‌شود.
۳. شیمی درمانی
در شیمی درمانی از دارو برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. دارو سلول‌هایی با رشد سریع، از جمله سلول‌های میلوما، را می‌کشد. قبل از پیوند مغز استخوان، مقدار زیادی داروهای شیمی‌درمانی استفاده می‌شود. داروهایی مثل سیکلوفوسفامید، ملفالان و بنداموستین ممکن است تجویز شوند.
۴. کورتیکواستروئیدها
داروهای کورتیکواستروئید سیستم ایمنی را تنظیم می‌کنند تا التهاب بدن مهار شود. همچنین این داروها علیه سلول‌های میلوما عمل می‌کنند.
۵. پیوند مغز استخوان
پیوند مغز استخوان که پیوند سلول‌های بنیادی هم نامیده می‌شود، فرایندی است که در آن مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم جایگزین می‌شود. قبل از پیوند مغز استخوان، سلول‌های بنیادی خون‌ساز از خون بیمار جمع‌آوری می‌شود. سپس دوز بالای داروهای شیمی‌درمانی به بیمار داده می‌شود تا مغز استخوان بیمار از بین برود. بعد سلول‌های بنیادی به بدن تزریق می‌شوند. این سلول‌ها به مغز استخوان مهاجرت می‌کنند و مغز استخوان جدید را می‌سازند.
۶. پرتو درمانی
پرتودرمانی از پرتوهای انرژی پرقدرتی مثل پرتوی ایکس و پروتون برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند و می‌تواند سلول‌های میلوما را در منطقه خاصی حذف کند. زمانی که سلول‌های پلاسمایی سرطانی در جایی جمع می‌شوند و تومور را ایجاد می‌کنند، موجب درد و تخریب استخوان می‌شوند.
۷. مصرف بیس‌فسفانات
این نوع از داروها مثل پامیدرونات و زولدرونیک‌اسید سبب آهسته‌شدن تجزیه استخوان می‌شوند. می‌توانید این داروها را به‌صورت قرص یا آمپول دریافت کنید. در زمان استفاده از این دارو، مراقب بهداشت دهان و دندان خود باشید. در موارد نادر ممکن است این دارو به فک آسیب بزند.
درمان به این مسئله بستگی دارد که آیا فرد می‌تواند پیوند مغز استخوان دریافت کند یا خیر. این مسئله به میزان پیشرفت بیماری، سن و سلامت کلی فرد بستگی دارد.
نحوه درمان با توجه به وضعیت بیمار
۱. افراد کاندید پیوند مغز استخوان
درمان اولیه شامل ترکیبی از درمان هدفمند، ایمونوتراپی، کورتیکواستروئید و گاهی شیمی‌درمانی است. چند ماه بعد از درمان، سلول‌های بنیادی خون جمع‌آوری می‌شود. به‌محض جمع‌آوری سلول‌ها، پیوند مغز استخوان انجام می‌شود یا پیوند تا زمان عود بیماری به تأخیر می‌افتد. در بعضی شرایط پزشک پیشنهاد می‌دهد ۲ بار پیوند مغز استخوان انجام شود.
بعد از پیوند مغز استخوان، درمان هدفمند یا ایمونوتراپی به‌عنوان درمان پایدار انجام می‌شوند تا از بازگشت میلوما جلوگیری شود.
۲. افراد غیرکاندید برای پیوند مغز استخوان
درمان اولیه شامل ترکیبی از درمان هدفمند، ایمونوتراپی، کورتیکواستروئید و گاهی شیمی‌درمانی است.
۳. عود میلوما و بی‌تأثیربودن درمان
ممکن است پزشک در ابتدا دوره‌های درمان را تکرار کند. روش دیگر انجام یک یا چند درمان دیگر به‌صورت مجزا یا همراه با درمان‌های دیگر است. تحققات درباره روش‌های جدید درمان در حال انجام است.
مهار و درمان عوارض بیماری
از آنجایی که مولتیپل میلوما ممکن است عوارض مختلفی داشته باشد، گاهی لازم است این عوارض را مهار یا درمان کنید مثلا:
- درد استخوان: مصرف مسکن، پرتودرمانی و جراحی برای مهار درد.
- عوارض کلیه: افرادی با آسیب کلیوی شدید به دیالیز نیاز دارند.
- عفونت: ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت‌هایی مثل آنفولانزا و ذات‌الریه واکسن‌های خاص تجویز کند.
- کاهش استخوان: مصرف داروهای سازنده استخوان.
- کم‌خونی: اگر کم‌خونی مداوم دارید، ممکن است پزشک داروهای افزایش تعداد سلول‌های خونی قرمز را تجویز کند.
درمان‌های جایگزین
هیچ درمان جایگزینی برای مولتیپل میلوما وجود ندارد، اما با داروهای جایگزین و بعضی روش‌ها می‌توان مواجهه با استرس و عوارض جانبی میلوما و درمان آن را راحت‌تر کرد از جمله:
- هنردرمانی؛
- ورزش؛
- مدیتیشین؛
- موسیقی‌درمانی؛
- امور معنوی.
مواجهه با بیماری
تشخیص سرطان ممکن است شوک‌آور و ویران‌کننده باشد. با گذشت زمان می‌توانید روش‌هایی برای مواجهه با استرس و سرطان پیدا کنید، از جمله:
- درباره بیماری و روش‌های درمان آن بیشتر اطلاعات کسب کنید؛
- در گروه‌های حمایتی عضو شوید؛
- اهداف معقول تعیین کنید؛
- برای خودتان وقت بگذارید و رژیم غذایی سالم و خواب کافی داشته باشید.
مراجعه به پزشک
اگر علائمی نگران‌کننده دارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر تشخیص داده شد که دچار مولتیپل میلوما هستید، به هماتولوژیست (متخصص خون) یا آنکولوژیست (متخصص سرطان) مراجعه کنید.
سوال و پاسخ در مورد مولتیپل‌میلوما
– آیا بیماری مولتیپل میلوما کشنده است؟
هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای مولتیپل میلوما وجود ندارد، اما پزشکان سعی می‌کنند افراد مبتلا به این بیماری تا حد امکان زنده بمانند و زندگی باکیفیتی داشته باشند.
– ایا مولتیپل میلوما درمان قطعی دارد؟
خیر. روش‌های درمانی مختلفی برای این بیمار وجود دارند که به بهبودی طولانی‌مدت کمک می‌کنند. بااین‌حال احتمال بازگشت و عود بیماری وجود دارد.
– عمر بیماران مولتیپل میلوما چقدر است؟
بعضی افراد ۱۰ سال یا بیشتر با این بیمار زندگی می‌کنند. مثل سایر سرطان‌ها، تشخیص و درمان زودهنگام احتمال زندگی طولانی‌تر را افزایش می‌دهد.
– آیا مولتیپل میلوما شایع است؟
مولتیپل میلوما نوعی بیمار نادر است و سالانه از هر ۱۰۰هزار نفر، ۷ نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
– چه افرادی به مولتیپل میلوما مبتلا می‌شوند؟
این بیماری در مردان و سیاه‌پوستان شایع‌تر است. معمولا بیماران ۴۰ تا ۷۰ سال سن دارند و میانگین سنی تشخیص بیماری ۶۵ تا ۷۴ سال است.
– مولتیپل میلوما چطور بر بدن اثر می‌گذارد؟
بعضی افراد علائمی ندارند، اما انجام بعضی آزمایش‌‌ها وجود این بیماری را تأیید می‌کند. مثلا نمونه‌گیری از مغز استخوان وجود سلول‌های پلاسمایی را نشان می‌دهد. از طرفی آزمایش خون و ادرار حضور پروتئین‌های مربوط به سلول‌های پلاسمایی غیرطبیعی را تأیید می‌کند.
– آیا می‌توان از ابتلا به مولتیپل میلوما جلوگیری کرد؟
خیر، در حال حاضر هیچ روشی برای پیشگیری از مولتیپل میلوما وجود ندارد.
