چهره کوری؛ همه‌چیز درباره اختلال تشخیص چهره
چهره کوری یا ادراک‌پریشی چهره‌ای (prosopagnosia) نوعی اختلال عصب‌شناختی است که به‌سبب آن، مغز نمی‌تواند چهره یا حالات چهره دیگران را تشخیص دهد. اگر به این اختلال مبتلا باشید، به‌رغم داشتن دید طبیعی نمی‌توانید چهره همکاران، آشنایان، دوستان یا حتی عزیزانتان را تشخیص دهید. در این مقاله، هرچه را لازم است درباره این اختلال بدانید توضیح داده‌ایم.
علت بروز اختلال چهره کوری چیست؟
افراد ممکن است اکتسابی یا مادرزادی دچار اختلال چهره کوری شوند. در حالت اکتسابی، بخشی از مغز آنها به‌دلیل حادثه‌ای صدمه می‌بیند و در حالت مادرزادی، این بیماری از والدین به فرزند می‌رسد. البته ژنتیکی‌بودن این اختلال هنوز کاملا تأیید نشده است.
۱. چهره‌کوری اکتسابی
بیشتر بیماری‌های چهره‌کوری اکتسابی‌اند و معمولا فرد در مقطعی از زندگی‌اش به این بیماری مبتلا می‌شود. شایع‌ترین علت ابتلا به این اختلال صدمه به مغز بر اثر جراحات مختلف است که به دلایل مختلفی رخ می‌دهند.
افرادی که دچار صدمات مغزی زیر می‌شوند، احتمال دارد به اختلال چهره کوری هم مبتلا شوند:
- بیماری آلزایمر؛
- تومورهای مغزی (سرطانی یا غیرسرطانی)؛
- زوال عقل؛
- اختلالات رشدی؛
- آسیب‌های سر مانند ضربه‌های مغزی؛
- هیپوکسی مغزی (آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن)؛
- عفونت‌ها (مانند عفونت‌هایی که موجب التهاب مغزی یا انسفالیت می‌شوند)؛
- هر نوع تشنج و صرع؛
- سکته مغزی؛
- مسمومیت با سمومی مانند گاز مونوکسید کربن.
۲. چهره کوری مادرزادی
اگر کسی بدون آسیب مغزی به اختلال چهره‌کوری مبتلا باشد، بنا به گفته برخی محققان (که حرفشان هنوز کاملا تأیید نشده است)، به نوع مادرزادی این اختلال مبتلاست.
در واقع به‌تازگی محققان چندین جهش در دی‌ان‌ای شناسایی کرده‌اند که در افراد مبتلا به اختلال چهره‌کوری مادرزادی دیده شده است و از آنجایی که این اختلال در تعدادی از اعضای خانواده‌ها هم دیده شده است، آن را ژنتیکی دانسته‌اند. البته با بررسی‌های بیشتر مشخص شده است که بعضی از جهش‌های ژنی ارثی نیستند و در ژن‌های هیچ یک از والدین وجود نداشته‌اند و این ژن‌ها خودبه‌خود به وجود آمده‌اند و کاملا جدیدند. بااین‌حال جالب است که این جهش‌ها بیشتر در افرادی رخ می‌دهند که چهره‌کوری مادرزادی دارند.
برخی از محققان دیگر بر این باورند که اختلال چهره‌کوری ممکن است با اختلال‌های رشدی جنین یا وضعیت‌هایی مانند طیف اوتیسم هم مرتبط باشد، اما برای تأیید نهایی تمام این فرضیات بررسی و تحقیقات بیشتری لازم است.
اختلال چهره کوری چقدر شایع است؟
محققان هنوز از میزان ابتلای افراد به این بیماری کاملا مطمئن نیستند. در واقع هنوز اطلاعات کمی درباره این بیماری در دسترس است. در حال حاضر بنا بر بررسی‌های محدود انجام‌شده، ۲٫۵درصد از مردم به این اختلال مبتلا هستند. البته از آنجایی که تشخیص این اختلال بسیار سخت است، محققان هنوز درباره تعداد مبتلایان اختلاف‌نظر دارند. درضمن بین این اختلال و ضعف به‌خاطرسپردن چهره‌ها مرز مشخصی وجود ندارد.
برد پیت (Brad Pitt)، بازیگر معروف هالیوود، یکی از افراد مشهور مبتلا به این اختلال است. او اخیرا در یکی از مصاحبه‌هایش گفته است مدتی طولانی است که نمی‌تواند چهره افراد را تشخیص دهد و این باعث شده است دیگران او را بی‌ادب یا خودشیفته فرض کنند.
چهره‌کوری چه اثری روی بدن فرد مبتلا می‌گذارد؟
در بیماری چهره کوری، فقط مغز فرد مبتلا صدمه دیده است. البته این نوع اختلال منبع اضطراب فرد می‌شود و وقتی برخلاف دیگران نمی‌تواند چهره افراد را به خاطر بسپارد، احساس شرمندگی و خجالت می‌کند و همین باعث می‌شود که او از بیشتر موقعیت‌های اجتماعی دوری کند.
انواع اختلال چهره‌کوری و علائم آنها
دو نوع اختلال چهره‌کوری وجود دارد که علائم متفاوتی دارند:
- چهره‌کوری ادراکی: در این نوع اختلال، فرد حالات چهره و اشاره‌های غیرکلامی را تشخیص نمی‌دهد.
- چهره‌کوری تداعی: در این نوع اختلال، فرد مبتلا چهره دیگران (حتی آشنایان) را یادش نمی‌آید. در واقع او برای شناختن افراد باید از مشخصه‌های دیگری چون صدا یا نحوه راه‌رفتنشان استفاده کند.
آیا اختلال چهره‌کوری مسری است؟
اختلال چهره‌کوری مسری نیست، ولی آن دسته عفونت‌هایی که افراد را در معرض صدمات مغزی و درنتیجه احتمال ابتلا به چهره‌کوری قرار می‌دهند، مسری‌اند. البته همه عفونت‌ها فرد را دچار چنین اختلالی نمی‌کنند.
چگونه می‌توان اختلال چهره‌کوری را تشخیص داد؟
برای تشخیص چهره‌کوری ترکیبی از آزمایش‌های عصب‌شناختی، بررسی سابقه خانوادگی، تصویربرداری و آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌شود مانند:
- آزمایش‌های حسی: پزشک بینایی فرد را می‌سنجد تا از عملکرد صحیح آن مطمئن شود.
- آزمایش‌های مربوط به وضعیت شناختی و ذهنی: پزشک با این آزمایش‌ها مطمئن می‌شود که اختلال چهره کوری ناشی از ضعف توانایی‌های ذهنی فرد چون توانایی تفکر، تمرکز یا حل مسئله نیست.
- آزمایش‌های حافظه: با این آزمایش مشخص می‌شود اختلال چهره‌کوری به‌علت ضعف حافظه است یا نه.
- آزمایش‌های تشخیص چهره: در آزمایش‌های تشخیص چهره، توانایی فرد برای تشخیص و به‌یادآوردن چهره‌ها سنجیده می‌شود. در این آزمایش، ممکن است چهره اشخاص معروف به فرد نشان داده و قدرت تشخیص او بررسی شود. اگر متخصص به توانایی درک فرد از حالات چهره شک کرده باشد، از او می‌خواهد تا حالات چهره افراد درون تصاویر را کاملا شرح دهد.
- آزمایش تشخیص اشیا: آزمایش‌های تشخیص چهره‌کوری شباهت‌های زیادی به انواع ادراک‌پریشی‌های بصری دیگر دارند. بنابراین آزمایش‌های تشخیص اشیا مشخص می‌کند که چهره‌کوری فرد به هیچ‌یک از این نوع ادراک‌پریشی‌ها ربطی دارد یا نه. اگر فرد به بیش از یک نوع ادراک‌پریشی مبتلا باشد، با این آزمایش‌ها کاملا مشخص می‌شود.
بعضی از آزمایش‌های پزشکی که برای تشخیص این اختلال استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)؛
- ای‌ای‌جی (الکتروانسفالوگرام)؛
- آزمایش پاسخ برانگیخته؛
- آزمایش ژنتیک؛
- ام‌آر‌ای (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)؛
- پونکسیون نخاعی یا بذل‌نخاع (پونکسیون کمری).
چهره کوری چگونه درمان می‌شود؟
اختلال چهره‌کوری را نمی‌توان درمان کرد، اما می‌توان برخی از عوامل زمینه‌سازش را از میان برداشت. هرچه این عوامل بیشتر مهار شوند، از شدت این بیماری هم کم می‌شود. متأسفانه امکان بهبود دائمی چهره‌کوری وجود ندارد و هر نوع درمانی موقتی است.
پزشکان برای بهبود و مهار اختلال چهره‌کوری روش‌هایی به بیمار آموزش می‌دهند تا از تأثیر مخرب این اختلال بر زندگی‌اش کاسته شود. البته درمان‌هایی که علل ایجاد این بیماری را هدف قرار می‌دهند با روش‌های مهار این بیماری متفاوت‌اند.
- تجویز دارو: از آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت گرفته تا داروهای ضدزوال عقل برای مهار عوامل زمینه‌ساز اختلال چهره کوری استفاده می‌شود.
- جراحی: برخی از تومورهای مغزی نواحی خاصی از مغز را درگیر می‌کنند که درنهایت منجر به اختلال چهره‌کوری می‌شود. در صورت امکان، با برداشتن تومورها فشار روی مغز حذف و عملکرد آن عادی و درنتیجه اختلال چهره‌کوری درمان می‌شود.
اختلال چهره‌کوری چه مدت پس از درمان بهبود می‌یابد؟
زمان بهبودی به شدت این اختلال، بیماری‌های زمینه‌ای و درمان‌هایی که برای فرد مبتلا به کار گرفته می‌شوند بستگی دارد و از چند ماه تا یک سال طول می‌کشد. بااین‌حال این اختلال تا حدی دائمی است.
عوارض جانبی درمان چهره کوری چیست؟
هریک از روش‌های درمانی همچون مصرف دارو یا جراحی بسته به شدت بیماری و وضعیت جسمانی بیمار و عوامل دیگر، عوارض جانبی دارند. پزشک موقع پیشنهاد هریک از درمان‌ها، عوارض جانبی آنها را هم به فرد گوشزد می‌کند.
چگونه می‌توان با اختلال چهره‌کوری سازگار شد؟
حتی اگر اختلال چهره‌کوری فرد مبتلا درمان‌شدنی باشد، باز هم باید در برنامه‌های درمانی و توانبخشی که متخصصان توصیه می‌کنند، شرکت کند. افراد مبتلا در این برنامه‌ها، روش‌های سازگاری با چهره‌کوری را می‌آموزند از جمله:
- آموزش ادراکی: بیمار یاد می‌گیرد چگونه ویژگی‌های چهره فردی را ببیند و به خاطر بسپارد. در واقع او این کار را با شناسایی ویژگی‌های خاص صورت افراد انجام می‌دهد. این نوع آموزش به فرد برای تشخیص حالات و نشانه‌های موجود در چهره افراد کمک بسیاری می‌کند.
- ترفندهای مقابله: این نوع توانبخشی به فرد مبتلا یاد می‌دهد با شنیدن اصوات اطرافیان خود را شناسایی کند. این توانایی به بیماران برای شناخت دیگران بدون دیدن چهره آنها کمک می‌کند.
- مراقبت از سلامت ذهن: افرادی که به چهره‌کوری مبتلا هستند، بیشتر مواقع در موقعیت‌های اجتماعی مضطرب می‌شوند و از تلاش برای شناسایی افراد خجالت‌زده و شرمنده می‌شوند. حتی برخی از مبتلایان منزوی می‌شوند و تعاملات اجتماعی خود را به‌شدت کم می‌کنند و درنهایت به دام افسردگی و مشکلات دیگر می‌افتند. به همین دلیل، متخصص به فرد مبتلا روش‌های مقابله با استرس و اضطراب را می‌آموزد تا او بتواند با وضعیت بیماری خود کنار بیاید.
چگونه می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد؟
بیشتر مواقع اختلال چهره‌کوری اکتسابی، غیرمنتظره و بر اثر نوعی صدمه مغزی رخ می‌دهد و تنها راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، کاهش خطرات منجر به آسیب مغزی است. برای پیشگیری از صدمات مغزی از این نکات بهره بگیرید:
- حفظ رژیم غذایی متعادل و وزن مناسب: با این کار جلوی سکته مغزی و صدمات احتمالی به مغز را می‌گیرید.
- درمان عفونت‌ها: عفونت‌های چشم و گوش را نادیده نگیرید. گسترش این عفونت‌ها ممکن است به مغزتان صدمه بزند و شما را به انواع اختلال‌ها از جمله چهره‌کوری مبتلا کند. عفونت‌های مغزی حتی ممکن است مرگبار باشند.
- استفاده از تجهیزات ایمنی در محل کار: به‌کمک تجهیزات ایمنی در محل کار از صدمات و جراحت‌های سر و آسیب مغزی پیشگیری کنید.
- رسیدگی به بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن مانند صرع و آپنه خواب منجر به صدمات مغزی و ایجاد اختلال چهره‌کوری می‌شوند. بنابراین این بیماری‌ها را مهار کنید.
چگونه از خودمان مراقبت کنیم؟
اگر در مقطعی از زندگی‌تان به این اختلال مبتلا شدید، یادتان باشد این بیماری را خودتان نمی‌توانید تشخیص دهید یا درمان کنید. تشخیص این بیماری حتی برای افراد متخصص هم سخت است، زیرا ممکن است این اختلال ناشی از بیماری‌های عصب‌شناختی باشد. بنابراین باید حتما به مراکز درمانی مراجعه کنید و تشخیص قطعی این بیماری را به پزشک متخصص بسپارید.
درضمن آن دسته از افرادی که اختلال چهره‌کوری مادرزادی دارند، متوجه این بیماری خود نمی‌شوند، زیرا به آن عادت کرده‌اند و در طول زندگی‌شان بدون اینکه کاملا متوجه باشند، روش‌هایی برای سازگاری با این بیماری یافته‌اند.
اگر شک کرده‌اید که دچار این بیماری هستید، راهی به‌جز مشورت با متخصص ندارید. او با روش‌های معمول تشخیص این بیماری احتمال وجود این اختلال را بررسی می‌کند.
درضمن اگر هریک از علائم زیر را داشتید، به‌سرعت به اورژانس مراجعه کنید:
- ضعف، بی‌حسی یا فلج‌شدن یک طرف بدن؛
- گفتار نامفهوم یا درهم؛
- افتادگی یک طرف صورت یا ازدست‌دادن بینایی یک چشم؛
- مشکل بلع؛
- گیجی، تحریک‌پذیری یا بیقراری؛
- مشکل تمرکز، تفکر یا به‌خاطرسپردن؛
- سردرد ناگهانی شدید که شما را از انجام فعالیت‌های معمول بازمی‌دارد.
کلام آخر
درمان و توانبخشی برای بهبود علائم اختلال چهره کوری مفید است و زندگی فرد مبتلا را راحت‌تر می‌کند. اگر به این نوع اختلال مبتلایید، حتما از درمان‌های مناسب استفاده کنید. اگر هم در این زمینه تجربه‌های خوبی دارید، خوشحال می‌شویم آنها را با ما هم در میان بگذارید.
